Kristiante rinna vawn him dan kawng hrang hrangte (Puitling SS zirlai)

 Kristiante rinna vawn him dan kawng hrang hrangte

Thuhmahruai: Rinna vawnhim awmzia kan zir tawh a, rinna vawn him hna chu mite zawhna chhan te, hnialtute hnialna chhan let te, ringhlelte rinhlelhna sawi fiah sak te leh dawta min pu tute thudik hmanga chhan letna hi a ni.

                Theology hi a hunlai mil vek a ni an ti thin a, chutiang chiah chuan rinna vawn him (apologetics) pawh hi a hun lai zela thupui hran nei a ni thin.

1. Kohhran pate hun lai – Rom sawrkar in a tih duhdahna leh dawta an puhna chhan let te, Juda sakhua leh pagan (pathian awm ringlo) te laka Kristian danglama leh dik bik zia tarlan te, Isua Krista chungchang te a ni tlangpui.

2. Hun laihawl – Kohhrana zirtirna diklo lo do let te, Pope thuneihna rawn lian chho leh kal fawr lutuk siam tha tura beih te kha a ni a, hei hian Reformation a rawn thlen phah ta reng a ni.

3. Reformation hnu ah erawh mihring finna leh thiamna a pung a, Mihring finna chu dah san a ni a, sakhua lama rinna te chu a ringhlel a, zawhna a siam nasa ta hle. A tawi zawngin Science hmanga finna lo pung leh mihring ngaihtuahna ril (reason) dah sanna chuan sakhaw thil reng reng chu a mausam a ni ber. Pathian awm ringlo (atheist) tam tak an lo chhuak bawk.

                A chunga kan tarlan hrang hrang atang hian mi hrang hrang te rin loh dan a in anglo tih a chiang em em a, chuvangin, Rinna vawng himtu, Ringtu te hian rinna vawn him dan tur chi hrang hrang kan hman angai  a ni. A lar zual panga chauh kan sawi ang a, heng ho hi an tangruala, an inti chaktawn a ni tih erawh kan hre dawn nia.

1)Thil siama Pathian inpuanna hmanga rinna hum him (Classical method):

Pathian a awm ngei a ni tih leh Kristian te rinna hi a dik a ni tih thil siam atanga sawifiahna hi a ni. “Vante khian Pathian ropuizia a hriattir a; boruak zau tak khian a kut chhuak chu a lan tir thin” (Sam 19:1) ah te, Paula pawh in tu mahin Pathian hmaah chhuan lam (Pathian a awmlo, a in puanna kan hrelo) an neih theih lohna tur khawpin Pathian awmzia chu thil siamah a lang a ti (Rom 1:19-20).

Thomas Aquinas chuan “Ni leh thla leh arsi te khi anmahni in an in her vel reng a, chutianga an awm reng theihna chhan chu siam tu leh duangtu (Pathian) a awm vang a ni” a ti. Entirnan han sawi ila:- Kan awmna lei leh Ni hi hei ai hian in hnaih hret se, khawvel hi chenna tlak loh khawp in a sa mai thei. Tin, hei ai hian in hlan hret ta ila, a vawh vangin chenna tlak khawvel kan nei lo ang. An awmna tur dik taka an awm chat chat mai te hi a mak! Tihpalh thil thu a nih chu a rinawm loh. Tu emaw (Pathian) duangtu, siam tu leh rem tu chu a awm a ni.

Tin, Bible in Pathian a awm thu min hrilh a, Isua Krista pawh alo kal ngei a ni tih min hrilh bawk a, heng hi thil thleng ngei a nih vangin Kristian te rinna hi a dik a ni.

2. Thil thleng ngei hmanga sawi fiahna (Evidentialism): Hei hi Thil thleng tak tak, thawnthu phuah chawp mai a nih loh zia hmanga rinna vawn him hi a ni. Research hmanga zir leh chhui a nih deuh ber chu. Bible a in ziak tam tak hi lehkha ziak dangah hmuh tur a awm ve em? Nge Kristian te zeldin thu mai mai? Tih ngaihdan awm thin a ni. Mahse, Thil hlui laichhuah hmang te, lehkha ziak hlui tak taka tang te hian Bible in thil thleng a sawi hi alo dik ngei e tih tan chhan a hman hi Thil thleng ngei hmanga sawifiahna chu a ni.

                Tin, mimal ang pawh in kan nuna thil thlengah Pathian a awm ngei a ni tih chianna tam tak kan tawng ve tawh mai thei. Chawplehchilh a tawngtai chhanna te, keimahni kaltlanga Pathian in thil mak a tih te pawh a leng thei awm e.

3) A tul ang zeal hmanraw hrang hrang hman (Cumulative case method): Hei hi chu Kristian rinna diklo zia sawi tute point hrang hrang mil zela hnialna hi a ni. Hetah hi chuan nek lam leh awn lam bik awm lovin hmanraw hrang hrang a hmang mai. A tul angin thil thleng ngei hmang te, thilsiama inpuanna hmang te, tawn hriat hmang te pawh a rinna vawnhim dan a ni ber. Tan fung hrang hrang belhkhawm hmanga rinna vawnhim a nih ber chu.

4) Rinna dah pawimawh hmasakna (Pressuppositional method): Rinna vawn him dan kan sawi tawh ah te kha chuan Thilsiam atang hian siamtu a awm a ni tih te, thil thleng tak tak, thawnthu mai a nilo tih tan fungah hman hmasak a ni thin a. Hetah erawh hi chuan Kristian thurin, Bible-a in nghat hi tanfung hmasa ber a dah thung. Pathian awm ring lo pawh in Pathian a awm a ni tih a prove duh tak tak a nih chuan Pathian a ring hmasa phawt tur a ni. Mi tam takin Pathian an rin lohna chhan hi Pathian laka an hel vang a ni zawk fo. Pathian rorelna an hriatthiam loh vang te, an tawngtai chhanna an hmuh loh vang te a ni thin.

                An nuna thil thleng emaw hringnun hrim hrim an en in an lungawi lo a, hriatthiam loh leh pawm theih loh an ngah. Mahse, he method hi chuan “ka hriatthiam vanga ring ka nilo, hrethiam turin kan ring phawt mai a ni” a ti ve thung.

5) Siamthat Kohhran in a kalpui dan (Reformed epistemology):  John Calvina chuan “Thil siam ah hian Pathian a inpuang a, chuvang chuan Pathian hriatna hi mihring ah a awm vek a ni. Mahse, suala a tluk avangin Pathian inpuanna chu mihringin a dawng sawng thiam tawh lo a, milem a be ta a ni. Chuvangin, milem biakna pawh hian mi zawng zawng ah Pathian hriatna a awmzia a tifiah niin a  ngai.

                Pathian ringlo inti te hian anmahniah Pathian a awm hriatna an neih tho avangin a dawi em em niin an sawi thin. John Calvina ngaihdan ang khian miin milem a biak hi pathian hriatna a neih vang zawk a ni a, mahse, suala tluk avangin thilsiam hmanga Pathian inpuanna hi a hre fiah famkim lo mai zawk a  ni.

                Kan pi leh pu te pawh khan Kristianna leh sakhaw dang hrim hrim an hmelhriat hma in tu emaw thil tithei tak, mihring aia chungnung an awm rinna chu an neih kha mawle. Khuanu tite pawh an ko a, hrilh tu awm lo mahse anmahni ah Pathian hriatna a awm ngei a ni tih a chiang khawp mai.

Tawpna: “Kristian State tia in chhal, Kristian tam em emna hmun ah hian Rinna vawn him dan kawng hrang hrang zir kher hi a tul emni? Mahni rinna ah hian chiang ila a tawk mai a lawm” tih ngaihdan a awm thei, a dik ve reng. Mahse, khawvel hmasawn chho zel te, thiamna leh finna lo sang zel te hian Kristian inti te zingah ngei ngei pawh mahni rinna ringhlel a awm theih a. Tin, social media a chak tawh em em a, hengte hian nasa takin a tha leh chhe zawngin Ringtu nunah nghawng a nei chho zel. Tunlai tawngkam lar tak ‘zaithiam chu an zaithiam tur a ni” tih ang deuh in Ringtu chu a rinna ah a chiang tur a ni, mahni lam chian bik loh chuan rinna humhim a har ngawt ang.

ALister McGrath chuan “Kristianna humhim dan tha ber pakhat chu Kristianna hi eng nge a nih chiah sawifiah mai hi a ni” a tih angin kan nuna Pathian kan rinna a fiah dan ber sawi mai hi mitin in rinna kan vawn him theih dan tha ber chu a ni. 

Comments

Popular posts from this blog

Rawngbawlna: Lal Isua atangin

Krista Rilru: Inngaihtlawmna

PATHIAN BIAK INKHAWM NGAIH PAWIMAWH