Tunge I nih? (A short article on Humanity from the Christian perspective)


Tunge I nih? (A short article on Humanity)
Hmakhawsang ata tawh in mihring hian tunge anih? tih hi a in zawt fo thin. Ni-a a inhriat dan ang ang chuan a awm a, chu chu a nun chhuahpui mai thin. “Kawngsir a zung awm tawk leka in ngai chu kawngsir ah an zung mai zel” an tih kha!
I. Hnam/sakhua hrang hrang sawi dan:
1) Hindu sakhaw rindan: Veda- ah chuan mihring bulpui an tih mai, mihring leh Pathian ni kawp hi a awm a. A taksa hmun lia thena hmun thum atang chuan vana cheng, thi thei loho an lo chhuak a, abak hmun khat atang chuan leia thil nung zawng zawng an lo chhuak thung. Hindu lehkhabu tho Purana-ah chuan, Pathian Brahma chuan dharma hmangin mihring hmasa ber Manu a siam a, chumi hmang chuan Brahma chuan a taksa bung khatin mipa a siam a, bung dangin hmeichhia a siam leh a. anni chuan fa tam tak anlo nei ta a ni.
2) American Indian (Red Indian) ho sawidan: Siamtu Wakonda rilru atangin engkim alo chhuak a, atir in thil nung reng reng hi thlarau vek an ni a, taksa neia awm an chak em em a. Niah (sun) leh thla (moon) an awm theilo a, lei ah anlo chhuk a, tuiin alo khuh vek bawk si a. Mahse, khawmual alo lang a, hnim alo to a, tichuan tisa leh thisen neiin an cheng thei ta a ni.
3) Central America (Maya) ho sawi dan: Siamtu lalpa Tepeu leh lalnu, rulfepnei hi an awm a. A tir ah chuan van leh tuifinriat chauh hi a awm a, “khawmual lo awm rawh se” anti a, alo awm ta a. chutah chuan thil nung dang leh mihring hi an siam ta a ni.
4) Chinese sawidan: Atirin tui (egg) hi a awm a, a chhungah mipa leh hmeichhia an awm a, chu tui atang chuan mi lianpui Pangu a lo chhuak a, chu chuan engkim a rawn siam ta a. Pangu chu a thi a, a lu chu van, a thaw chu thli, a aw chu khawpui ri, a tisa chu lei, a thisen chu luiah a rawn chang ta ani.
5) Africa ram (Bantu) ho sawi dan: A tiring mi pakhat Bantu-a chiah hi khawvelah a awm a, vanchung nula in a hmuh chuan a ngaizawng ta em em a, a pa pathian ropui phalna in vanah an ko chho a, an innei ta a. tichuan, lei lamah anlo let thla leh a, ran vulh leh thlai te ho hi a nupui rawn chhawm chu an ni.
6) Aigupta mite sawi dan: Khepri hi a awm a, engkim awm hma in khuarkhurum thuk tak, tui chauh awmna ah chau takin a nung a, amah atang chuan ‘shu’ leh ‘tefnut’ te a ti chhuak ta a, pathian pathum anlo awm ta a ni. ‘shu’ leh ‘tefnut’ chu an hlim em em a, mahse khepri erawh lungngai in a tap thin a, a mittui atang chuan mihring an lo awm ta a. An mahni hmangin thil dang zawng zawng pawh a siam ta a ni.

II. Mihringin finna hmanga a chhui dan:
1) Evolutionist (Mahnia lo insiam chawp ringtu): Mihring te hi siam kan ni lo a, kum maktaduai kaltaah khan thil mawl zawk atangin ti mur (cell) nung alo piang a, chuta tang chuan thil nung chi hrang changkang zawk alo piang chho zel a ni. Thil nung lo piang chhawng zelah thlahtu pakhat atang chuan zawng chi an lo piang a, chuta tang chuan mihring pawh hi kan lo piang ve a ni.
2) Anthropologist (Mihring chungchang zir mi): Mihring hi rannung te nena bul thu hmun, mahse rannung satliah nisilo, danglam bik niin an ngai. Rannung aia a danglamna chu  nun zia (culture) a nei a, thil thar leh tha zawk ngaihtuah theihna a nei a, tawng chungchang ah pawh hmasawn theihna a nei bawk. Mahse, midang tih nat hreh lohna, mahni tanghma haina rilru a neih tlatna hi rannung zia ala putna chu a ni.
3) Sociologist (Vantlang nun zir mi): Mihringte hi nung ho tur an ni a, a huho lo chuan an nung theilo. A dam khawchhuah nan midang a mamawh a, a rilru leh ngaihtuahna thanchhoh nan pawh midang nena khawsak ho a pawimawh. Mihring hi amah chauhva  a awm falin pangngai takin a thang lian chho thei ngai lo. (Kasper Hauser-a chu kum 17 a nih thlengin amah chauhvin ramhnuai ah a awm a, an zirtir fe hnu pawhin mi pangngai a pha zo tawh lo)
4) Humanist (Mihring mihrinna chawisangtu): Mihring hi amahin a duh anga nung mai thei leh nung mai tur a ni, thatna leh theihna ngah tak, amah leh amah in pathian chawp mai thei a ni. Mimal zalenna khap beh sak hi thil sual lian ber a ni. Mihring chuan a nuam tih zawng leh a duh duh dana nung turin zalenna leh theihna a nei a, “Nuam ka tih chuan a tha ani mai” an ti.

III. Bible in engtin nge a sawi?:
            1) Mihring chu Pathian anpuia siam a ni (Gen 1:2-28): Pathian in thil chi hrang hrang a siam a, a anpuia a siam awm chhun chu mihring chauh hi a ni. Mithiam tam zawk chuan anpui tih hian ngaihtuahna fim, finna, felna, zalenna, leh thlaraua Pathian kan chhanlet theihna hi niin an ngai.
            2) Vantirhkoh aia hnuai deuh chauha siam a ni (Sam 8:3-8; Hebrai 2:5-10): Vantirhkoh te hi siam annih thu kan hmu a, Pathian bula cheng leh Pathian thu puang tute an ni. Mahse, hriatna kawngah te, theihna kawngah te mihring chuan vantirhkohte a tluk pha lo deuh. Mahse, taksa thawhleh hnu ah erawh chuan vantirhkoh te hi mihring te hian an tluk tawh dawn a ni.
            4) Mawhphurhna neia siam a ni (Gen 1:28-30): Mihring hi leilung luah khat a, thil siam dang te chunga thuneihna pek a ni. Mahse, he mawhphurhna hi thil siam dangte duh ang anga suasam theihna nilovin enkawl thei tura thuneihna pek a ni.

IV. Hmasawn tur Mihring:
            Eng ang thlirna atang paw’n thlir ila, thil lang chiang tak chu Mihring hi thil nung dang te aiin a danglam bik a, hma a sawn thei a ni tih hi a ni. Chuvangin, mihring kan nih chuan hma kan sawn a ngai:
            1) Rilru lamah (Moral reform): Hmasawn tur chuan rilru put hmang a pawimawha, changkanna leh finna hi thil neih a teh nilovin rilru put hmangah zawk a ni. In leh lo, rosum leh pai, Car/bike man to tak tak neiin leu kual vel mah ila ‘ka changkang’ tihna a nilo. Handset changkang ber ber leh thawmhnaw man to tak tak in bel mah ila ‘mi fing’ ka ni tihna ani chuanglo. Chung chu hmasawnna tehna a ni tlatlo.
            Hma kan sawnna hmasa ber tur chu kan rilru put hmangah hian a ni. Ransa te hian rilru annei ve turah ngai ila, mahse, hma an sawn pui viau thu kan hrelo. Hmana kan vawk vulh te ai khan tuna kan vawk vulh te hi an fing zawkin, ngaihtuahna an seng telh telh in kan hria em? Hmana Vawk rilru kha tunlai vawk rilru tho hi a ni. “Heti zawng hian kan khawsa tawh teh ang? Chaw te hi hap bawrh bawrh lo zawngin kan bar ve tawh teh ang?” a tih in ring em? Teuh lo mai! Hmasawn pui thei tur ngaihtuahna a neilo.
            Nang erawh chuan thil I ngaihtuah thei a, I chhut thei a, I hisap lawk thei bawk. Vawk ang mai mai ini ve lo a, hmasawn pui theih rilru I nei a, fin pui tham ngaihtuahna I pu reng bawk. Mi thenkhat chuan mihring rilru put hmang hi chi hnih in an then a:
            1) Mi fing leh rilru changkang chuan thil thleng (issue) a ngaihven a, a sawi thin.       2) Mi changkang lo chuan a mihringpui te chungchang a sawi tui ber thin.
            Enge I ngaihtuah tam ber thin? Engin nge I rilru luah ber thin? Kohhran a I rawngbawlna te kha I ngaihtuah fo ngai em? I rawngbawlpuite chungchang in I rilru a tibuai zawk thin em?           Chhungkua, khawtlang leh ram veina rilru I pu em? I bul vela thil thleng in nge I rilru luah a I hmuh phaka thil awm te zawk in?
            Rilru changkang chuan mimal, chhungkua, khawtlang, leh ram a vei a, thil thleng thin a ngaihtuah zui fo thin. Siamthat ngai te siamtha turin a rilru a seng a, theihtawp a chhuah ve thin, a en liam mai mai ngailo a, hmasawnna thlen a tum thin. KTP-a member hla kan tihte hi dem mai lovin “Engvangin nge KTP huangah an rawn tel that duh loh?” tih zawhna a in zawt a, a chhanna a zawng zui thin.
            Rilru fing leh changkang nei tur hian zirna lamah thiamna sang a ngai kher lo a (Zirna hian finna chu min pek tho rualin), rilru put hmang thlak hi a ni mai. A hun leh hmun a zira rilru put hmang thlak, ngaihtuahna sen a ngai. Rilru changkang chuan mi dangte hriatthiamna a nei a, chutihrualin, hriatthiam harsa deuh te awm mahse hriatthiam theih dinhmuna an din theih nan a pui zawk thin.
            2) Chet zia ah (Manner): Rilru-a khat liam chu ka in a sawi thin a, rilru put hmang chu chet zia in a zui thin. Zei taka chet hi ze changkang a ni kher lo ang bawkin chetsual palh hi ze changkanglo a ni chuanglo. Ze changkang chu a hun leh hmun mila thil tih emaw thil tih loh hi a ni mai. Thil har a nilo, B.A pass kher a ngai chuanglo.
            Thufing pakhat chuan “Rom khuaa I kal chuan Rom mite angin awm rawh” ati. A awmzia chu a hun leh hmun a zirin I khawsak phung thlak la, I chetzia siam rem thin rawh atihna a ni. Thingtlanga kan awm chuan khawpui cheta chet kher a ngailo, khawpuia I kal pawn zuk thingtlang hawi hu hu kher suh! Zuk hawi ve ha mai rawh.
Tunlai thalai tam berin kan mamawh chu phone khawih hun hi a ni ngei ang. Khawvela mi pawimawh ber ang ziazanga message reply reng renga buai te, a nei awmchhun ang maia phone lek chhuah sek mai te hi ‘a Rom khaw tlawh loh thlak’ lutuk.
            Eizawn nan leh taksa exercise nana hmang mang siloin games I atchilh em? Sual do nana ngaihtuahna tak ngial pawh hmang peih silo khan mobile phone ah misual I kap hlum teuh tawh em? A hun leh hmun hria la, thil tak tak hi buaipui rawh, chu chu ze changkang a ni.

Conclusion: Mihring hi Pathian anpui a siam kan nih ang ngeiin Pathian anna lam kawnga thanglian zel tur kan ni a, rilru leh chetzia a hma kan sawn zel a ngai. A bu delh nitura ruat lawk I ni lo. Hmasawnlo tura chunglam in a ruat ni la chuan in vawk vulh lai kha I ni ngei ang!
            Hmasawn tum la, rilru leh chetzia ah changkang ang che.


Comments

Popular posts from this blog

Rawngbawlna: Lal Isua atangin

Krista Rilru: Inngaihtlawmna

PATHIAN BIAK INKHAWM NGAIH PAWIMAWH